乌兹别克语 编辑

突厥语系葛逻禄语支的语言

乌兹别克语乌兹别克语

乌兹别克语(拉丁字母O'zbek tili , 西里尔字母:Ўзбек тили‎),属于突厥语系葛逻禄语支,是乌兹别克斯坦的官方语言 。乌兹别克语有约3千万使用者。古乌兹别克语在粟特、大夏和花剌子模使用。乌兹别克语的词汇和语法,与维吾尔语和哈萨克语、柯尔克孜语、塔塔尔语、卡拉卡尔帕克语等突厥语言比较接近,与这些语言可以大概沟通,但亦受到波斯语、阿拉伯语和俄语的影响。在1927年之前,乌兹别克语使用阿拉伯字母书写。1927年改用拉丁字母,从1940年之后前苏联要求改用西里尔字母。乌兹别克斯坦独立之后1993年开始已经改用拉丁字母。在中国,乌兹别克语仍使用阿拉伯字母书写,不过大部分人已经掌握了乌兹别克语拉丁字母。

基本信息

编辑

中文名:乌兹别克语

外文名:O`zbek tili , Ўзбек тили‎

别名:乌孜别克语

使用地区:乌兹别克斯坦,中亚六国

使用人数:3400万(2020年)

语系:阿尔泰语系突厥语族葛逻禄语支

作为官方语言:乌兹别克斯坦

基本信息

编辑

乌兹别克语属突厥语系—葛逻禄语支。主要分布于乌兹别克斯坦、哈萨克斯坦、吉尔吉斯斯坦、塔吉克斯坦、土库曼斯坦、阿富汗斯坦,此外,在土耳其以及中国新疆的乌鲁木齐市、伊宁市、喀什市、莎车县、叶城县、木垒县乌孜别克族乡、奇台县、吉木萨尔县、克拉玛依市等地也有人使用,在全世界范围内使用人数3200多万(2016年)。

乌兹别克语字母表乌兹别克语字母表

1927年以前乌兹别克文采用阿拉伯字母,1927~1940年采用拉丁字母,1940年以后改用以西里尔字母为基础的文字,乌兹别克斯坦独立之后1993年又改用拉丁文字,所有在乌兹别克斯坦老年人仍然使用西里尔字母,而年青一代使用拉丁字母。在阿富汗的乌兹别克族仍然使用阿拉伯字母的乌兹别克语。中国新疆的乌兹别克族也在普及拉丁文字,已经有部分新疆乌兹别克族能够熟练使用乌兹别克语拉丁文字。

乌兹别克语文字乌兹别克语文字

语音

乌兹别克语有8个元音,圆唇元音前后对立,有元音和谐现象。辅音有24个。

语法

乌兹别克语属粘着型语言,其语法范畴与突厥语族的其他语言,特别是与维吾尔语、塔塔尔语、哈萨克语、柯尔克孜语有许多相同或相似之处。

名词有格、数、人称的语法范畴。格有6个,即主格、领属格、宾格、向格、时位格、从格;数分单、复数;人称分第一、二、三人称。形容词有级的语法范畴。动词有人称、数、时、语态、式等语法范畴。时分过去时、现在时、现在-将来时。语态分主动态、自复态、被动态、使动态、交互共同态。式分陈述式、祈使式、条件式。

表达语法意义的主要手段是形态变化,其次是词序、虚词和语调。一般情况下,主语在前,谓语在后,宾语在动词之前,修饰语在被修饰语之前。主要构词手段为派生法和合成法。此外,乌兹别克语有相当数量的阿拉伯、波斯、俄罗斯等语言的借词。突厥诸语言相互借用的现象在乌兹别克语中也很多。

字母

编辑

阿拉伯字母型

阿拉伯字母型阿拉伯字母型

乌兹别克语拉丁字母列表

A a (ئە) /

B b (ب)

D d (د)

E e (ئې)

F f (ف)

G g (گ)

H h (ھ)

I i (ى) /

J j (ج/ژ) /

K k (ك)

L l (ل)

M m (م)

N n (ن)

O o (ئا)

P p (پ)

Q q (ق)

R r (ر)

S s (س)

T t (ت)

U u (ئۇ) /

V v (ۋ)

X x (خ)

Y y (ي)

Z z (ز)

O’ o’ (ئو) /

G’ g’ (غ)

Sh sh (ش)

Ch ch (چ)

ng (ڭ)

-

字母a/i/o'/u要离k/g/e时读ɛ/i/ø/y这四个国际音标,a/i/o/o'/u要离q/g'时读a/ɨ/ɔ/o/u这五个国际音标等。

ka/ke/ki/ko'/ku要读kɛ/ke/ki/kø/ky,ak/ek/ik/o'k/uk要读ɛk/ek/ik/øk/yk,ga/ge/gi/go'/gu要读gɛ/ge/gi/gø/gy。

qa/qe/qi/qo/qo'/qu要读qa/qe/qɨ/qɔ/qo/qu,aq/eq/iq/oq/o'q/uk要读aq/eq/ɨq/ɔq/oq/uq,g'a/g'e/g'i/g'o/g'o'/g'u要读ɣa/ɣe/ɣɨ/ɣɔ/ɣo/ɣu。

日常用语

英语

乌兹别克语

Welcome

Xush kelibsiz

Hello

Assalomu Alaykum! Vaalaykum assalom!

How are you?

Ishlaringiz yaxshimi? Ahvolingiz qalay?

Fine, thanks.

Rahmat, yaxshi

Long time no see

Anchadan beri ko'rishmadik!

What's your name?

My name is ...

Sizning ismingiz nima?

Mening ismim ...

Where are you from?

Siz qay yerdansiz?

-

I'm from ...

Men ...

Pleased to meet you

Tanishganimdan hursandman

Good morning

Hayirli tong

Good afternoon

Hayirli kun

Good evening

Hayirli kech

Good night

Hayirli tun

Goodbye

Hayir / Salomat bo'ling.

Good luck

Omad yor bo'lsin!

Cheers/Good health!

Oldik! / Sog'liq uchun!

Have a nice day

Yaxshi ishlang!

Bon appetit

Yoqimli ishtaha!

Bon voyage

Oq yo'l!

I don't understand

Men tushunmayapman。

Please speak more slowly

Iltimos, sekinroq gapiring。

Please write it down

Iltimos, yozib ko'rsating / Yozib bering

Do you speak Uzbek?

O'zbek tilida gapirasizmi?

Excuse me

Uzr / Kechirasiz

How much is this?

Necha pul turadi?

How much does this cost?

Buning narhi qancha?

Sorry

Afu eting

Thank you

(Response)

Rahmat/Katta rahmat

Arzimajdi

Where's the toilet?

Hojathona qay yerda?

This gentleman/lady will pay for everything

Bu odam hammasi uchun to'laydi

Would you like to dance with me?

Men bilan raqsga tushmaysizmi?

I love you

Men seni sevaman

Get well soon

Tezda sog'ayib keting

How do you say ... in Uzbek?

... O'zbek tilida qanday aytiladi?

Leave me alone!

Meni tinch qo'ying!

Help!

Yordam bering!

Fire!

Yong'in!

Stop!

To'htang!

Call the police!

Mirshabni chaqiring!

One language is never enough

Bir til aslo yetarli emas/Bir til bilish kamlik qiladi

My hovercraft is full of eels

Mening kayiqim baliq bilan to'lgan

欢迎 Xush kelibsiz

你好 Assalomu Alaykum!

你好吗?Ahvolingiz qalay?

很好,谢谢。Rahmat, yaxshi

厕所在哪里?Hojathona qay yerda?

这个多少钱?Necha pul turadi?

我不明白 Men tushunmayapman

你是哪国人?Siz qay yerdansiz?

请说慢一点 Iltimos, sekinroq gapiring

我爱你 Men seni sevaman

词汇

编辑

数字

乌语兹别克西

里尔字母

乌兹别克语拉

丁字母

数字

乌兹别克语西

里尔字母

乌兹别克语拉

丁字母

数字

乌兹别克语西里

尔字母

乌兹别克语拉

丁字母

0

ноль

нөл

نۆل

nol

10

ўн

он

ئون

o'n

20

йигирма

жиырма

يىگىرمە

yigirma

1

бир

бір

بىر

bir

11

ўн бир

он бір

ئون بىر

o'n bir

21

йигирма бир

жиырма бир

يىگىرمە بىر

yigirma bir

2

икки

екі

ئىككى

ikki

12

ўн икки

он екі

ئون ئىككى

o'n ikki

22

йигирма икки

жиырма екі

يىگىرمە ئىككى

yigirma ikki

3

уч

үш

ئۈچ

uch

13

ўн уч

он үш

ئون ئۈچ

o'n uch

23

йигирма уч

жиырма үш

يىگىرمە ئۈچ

yigirma uch

4

тўрт

төрт

تۆت

to'rt

14

ўн тўрт

он төрт

ئون تۆت

o'n to'rt

24

йигирма тўрт

жиырма төрт

يىگىرمە تۆت

yigirma to'rt

5

беш

бес

بەش

besh

15

ўн беш

он бес

ئون بەش

o'n besh

25

йигирма беш

жиырма бес

يىگىرمە بەش

yigirma besh

6

олти

алты

ئالتە

olti

16

ўн олти

он алты

ئون ئالتە

o'n olti

26

йигирма олти

жиырма алты

يىگىرمە ئالتە

yigirma olti

7

етти

жеті

يەتتە

yetti

17

ўн етти

он жеті

ئون يەتتە

o'n yetti

27

йигирма етти

жиырма жеті

يىگىرمە يەتتە

yigirma yetti

8

саккиз

сегіз

سەككىز

sakkiz

18

ўн саккиз

он сегіз

ئون سەككىز

o'n sakkiz

28

йигирма саккиз

жиырма сегіз

يىگىرمە سەككىز

yigirma sakkiz

9

тўққиз

тоғыз

توققۇز

to'qqiz

19

ўн тўққиз

он тоғыз

ئون توققۇز

o'n to'qqiz

29

йигирма тўққиз

жиырма тоғыз

يىگىرمە توققۇز

yigirma to'qqiz

数字

乌兹别克语西

里尔字母

乌语兹别克拉

丁字母

数字

乌兹别克语西

里尔字母

乌兹别克语拉

丁字母

数字

乌兹别克语西

里尔字母

乌兹别克语拉

丁字母

10

ўн

он

ئون

o'n

100

юз

жүз

يۈز

yuz

1,000

минг

мың

مىڭ

ming

20

йигирма

жиырма

يىگىرمە

yigirma

200

икки юз

екі жүз

ئىككى يۈز

ikki yuz

2,000

икки минг

екі мың

ئىككى مىڭ

ikki ming

30

ўттиз

отыз

ئوتتۇز

o'ttiz

300

уч юз

үш жүз

ئۈچ يۈز

uch yuz

3,000

уч минг

үш мың

ئۈچ مىڭ

uch ming

40

қирқ

қырық

قىرىق

qirq

400

тўрт юз

төрт жүз

تۆت يۈز

to'rt yuz

4,000

тўрт минг

төрт мың

تۆت مىڭ

to'rt ming

50

эллик

елу

ئەللىك

ellik

500

беш юз

бес жүз

بەش يۈز

besh yuz

5,000

беш минг

бес мың

بەش مىڭ

besh ming

60

олтмиш

алпыс

ئاتمىش

oltmish

600

олти юз

алты жүз

ئالتە يۈز

olti yuz

6,000

олти минг

алты мың

ئالتە مىڭ

olti ming

70

етмиш

жетпіс

يەتمىش

yetmish

700

етти юз

жеті жүз

يەتتە يۈز

yetti yuz

7,000

етти минг

жеті мың

يەتتە مىڭ

yetti ming

80

саксон

сексен

سەكسەن

sakson

800

саккиз юз

сегіз жүз

سەككىز يۈز

sakkiz yuz

8,000

саккиз минг

сегіз мың

سەككىز مىڭ

sakkiz ming

90

тўқсон

тоқсан

توقسان

to'qson

900

тўққиз юз

тоғыз жүз

توققۇز يۈز

to'qqiz yuz

9,000

тўққиз минг

тоғыз мың

توققۇز مىڭ

to'qqiz ming

10,000

-

o'n ming

20,000

-

yigirma ming

30,000

-

o'ttiz ming

40,000

-

qirq ming

50,000

-

ellik ming

60,000

-

oltmish ming

70,000

-

yetmish ming

80,000

-

sakson ming

90,000

-

to'qson ming

100,000

-

yuz ming

200,000

-

ikki yuz ming

300,000

-

uch yuz ming

400,000

-

to'rt yuz ming

500,000

-

besh yuz ming

600,000

-

olti yuz ming

700,000

-

yetti yuz ming

800,000

-

sakkiz yuz ming

900,000

-

to'qqiz yuz ming

1百万

миллион

مىلليون

million

1万亿

-

trillion

20万亿

-

yigirma trillion

10亿

миллиард

مىلليارد

milliard

10万亿

-

o'n trillion

30万亿

-

o'ttiz trillion

数字

乌语兹别克西里尔字母

乌语兹别克拉

丁字母

1,100

минг юз

ming yuz

1,200

минг икки юз

ming ikki yuz

1,300

минг уч юз

ming uch yuz

1,400

минг тўрт юз

ming to'rt yuz

1,500

минг беш юз

ming besh yuz

1,600

минг олти юз

ming olti yuz

1,700

минг етти юз

ming yetti yuz

1,800

минг саккиз юз

ming sakkiz yuz

1,900

минг тўққиз юз

ming to'qqiz yuz

数字

乌语兹别克西里尔字母

乌语兹别克拉

丁字母

11,000

ўн бир минг

o'n bir ming

12,000

ўн икки минг

o'n ikki ming

13,000

ўн уч минг

o'n uch ming

14,000

ўн тўрт минг

o'n to'rt ming

15,000

ўн беш минг

o'n besh ming

16,000

ўн олти минг

o'n olti ming

17,000

ўн етти минг

o'n yetti ming

18,000

ўн саккиз минг

o'n sakkiz ming

19,000

ўн тўққиз минг

o'n to'qqiz ming

数字

乌语兹别克西里尔字母

乌语兹别克拉

丁字母

0-chi

нолинчи

nolinchi

1-chi

биринчи

birinchi

2-chi

иккинчи

ikkinchi

3-chi

учинчи

uchinchi

4-chi

тўртинчи

to'rtinchi

5-chi

бешинчи

beshinchi

6-chi

олтинчи

oltinchi

7-chi

еттинчи

yettinchi

8-chi

саккизинчи

sakkizinchi

9-chi

тўққизинчи

to'qqizinchi

10-chi

ўнинчи

o'ninchi

20-chi

йигирманчи

yigirmanchi

30-chi

ўттизинчи

o'ttizinchi

40-chi

қирқинчи

qirqinchi

50-chi

элликинчи

ellikinchi

60-chi

олтмишинчи

oltmishinchi

70-chi

етмишинчи

yetmishinchi

80-chi

саксонинчи

saksoninchi

90-chi

тўқсонинчи

to'qsoninchi

100-chi

юзинчи

yuzinchi

1000-chi

мингинчи

minginchi

10000-chi

ўн мингинчи

o'n minginchi

100000-chi

юз мингинчи

yuz minginchi

1000000-chi

миллионинчи

millioninchi

1000000000-chi

миллиардинчи

milliardinchi

1000000000000-chi

триллионинчи

trillioninchi

数字

乌兹别克语西里尔字母

乌兹别克语拉丁字母

11-chi

ўн биринчи

o'n birinchi

12-chi

ўн иккинчи

o'n ikkinchi

13-chi

ўн учинчи

o'n uchinchi

14-chi

ўн тўртинчи

o'n to'rtinchi

15-chi

ўн бешинчи

o'n beshinchi

16-chi

ўн олтинчи

o'n oltinchi

17-chi

ўн еттинчи

o'n yettinchi

18-chi

ўн саккизинчи

o'n sakkizinchi

19-chi

ўн тўққизинчи

o'n to'qqizinchi

21-chi

йигирма биринчи

yigirma birinchi

22-chi

йигирма иккинчи

yigirma ikkinchi

23-chi

йигирма учинчи

yigirma uchinchi

24-chi

йигирма тўртинчи

yigirma to'rtinchi

25-chi

йигирма бешинчи

yigirma beshinchi

26-chi

йигирма олтинчи

yigirma oltinchi

27-chi

йигирма еттинчи

yigirma yettinchi

28-chi

йигирма саккизинчи

yigirma sakkizinchi

29-chi

йигирма тўққизинчи

yigirma to'qqizinchi

31-chi

ўттиз биринчи

o'ttiz birinchi

32-chi

ўттиз иккинчи

o'ttiz ikkinchi

33-chi

ўттиз учинчи

o'ttiz uchinchi

34-chi

ўттиз тўртинчи

o'ttiz to'rtinchi

35-chi

ўттиз бешинчи

o'ttiz beshinchi

36-chi

ўттиз олтинчи

o'ttiz oltinchi

37-chi

ўттиз еттинчи

o'ttiz yettinchi

38-chi

ўттиз саккизинчи

o'ttiz sakkizinchi

39-chi

ўттиз тўққизинчи

o'ttiz to'qqizinchi

41-chi

қирқ биринчи

qirq birinchi

42-chi

қирқ иккинчи

qirq ikkinchi

43-chi

қирқ учинчи

qirq uchinchi

44-chi

қирқ тўртинчи

qirq to'rtinchi

45-chi

қирқ бешинчи

qirq beshinchi

46-chi

қирқ олтинчи

qirq oltinchi

47-chi

қирқ еттинчи

qirq yettinchi

48-chi

қирқ саккизинчи

qirq sakkizinchi

49-chi

қирқ тўққизинчи

qirq to'qqizinchi

51-chi

эллик биринчи

ellik birinchi

52-chi

эллик иккинчи

ellik ikkinchi

53-chi

эллик учинчи

ellik uchinchi

54-chi

эллик тўртинчи

ellik to'rtinchi

55-chi

эллик бешинчи

ellik beshinchi

56-chi

эллик олтинчи

ellik oltinchi

57-chi

эллик еттинчи

ellik yettinchi

58-chi

эллик саккизинчи

ellik sakkizinchi

59-chi

эллик тўққизинчи

ellik to'qqizinchi

61-chi

олтмиш биринчи

oltmish birinchi

62-chi

олтмиш иккинчи

oltmish ikkinchi

63-chi

олтмиш учинчи

oltmish uchinchi

64-chi

олтмиш тўртинчи

oltmish to'rtinchi

65-chi

олтмиш бешинчи

oltmish beshinchi

66-chi

олтмиш олтинчи

oltmish oltinchi

67-chi

олтмиш еттинчи

oltmish yettinchi

68-chi

олтмиш саккизинчи

oltmish sakkizinchi

69-chi

олтмиш тўққизинчи

oltmish to'qqizinchi

71-chi

етмиш биринчи

yetmish birinchi

72-chi

етмиш иккинчи

yetmish ikkinchi

73-chi

етмиш учинчи

yetmish uchinchi

74-chi

етмиш тўртинчи

yetmish to'rtinchi

75-chi

етмиш бешинчи

yetmish beshinchi

76-chi

етмиш олтмиш

yetmish oltinchi

77-chi

етмиш еттинчи

yetmish yettinchi

78-chi

етмиш саккизинчи

yetmish sakkizinchi

79-chi

етмиш тўққизинчи

yetmish to'qqizinchi

81-chi

саксон биринчи

sakson birinchi

82-chi

саксон иккинчи

sakson ikkinchi

83-chi

саксон учинчи

sakson uchinchi

84-chi

саксон тўртинчи

sakson to'rtinchi

85-chi

саксон бешинчи

sakson beshinchi

86-chi

саксон олтмиш

sakson oltinchi

87-chi

саксон еттинчи

sakson yettinchi

88-chi

саксон саккизинчи

sakson sakkizinchi

89-chi

саксон тўққизинчи

sakson to'qqizinchi

91-chi

тўқсон биринчи

to'qson birinchi

92-chi

тўқсон иккинчи

to'qson ikkinchi

93-chi

тўқсон учинчи

to'qson uchinchi

94-chi

тўқсон тўртинчи

to'qson to'rtinchi

95-chi

тўқсон бешинчи

to'qson beshinchi

96-chi

тўқсон олтинчи

to'qson oltinchi

97-chi

тўқсон еттинчи

to'qson yettinchi

98-chi

тўқсон саккизинчи

to'qson sakkizinchi

99-chi

тўқсон тўққизинчи

to'sqon to'qqizinchi

数字

乌兹别克语西里尔字母

乌兹别克与拉丁字母

200-chi

икки юзинчи

ikki yuzinchi

300-chi

уч юзинчи

uch yuzinchi

400-chi

тўрт юзинчи

to'rt yuzinchi

500-chi

беш юзинчи

besh yuzinchi

600-chi

олти юзинчи

olti yuzinchi

700-chi

етти юзинчи

yetti yuzinchi

800-chi

саккиз юзинчи

sakkiz yuzinchi

900-chi

тўққиз юз

to'qiz yuzinchi

2000-chi

икки мнгинчи

ikki minginchi

3000-chi

уч мингинчи

uch minginchi

4000-chi

тўрт мингинчи

to'rt minginchi

5000-chi

беш мингинчи

besh minginchi

6000-chi

олти мингинчи

olti minginchi

7000-chi

етти мингинчи

yetti minginchi

8000-chi

саккиз мингинчи

sakkiz minginchi

9000-chi

тўққиз мингинчи

to'qqiz minginchi

下一篇 吉尔吉斯语

上一篇 阿姆哈拉语